ไม้พาย
โดย กฤษฎา บุษบรรณ
ไม้พาย จัดเป็นอุปกรณ์สำคัญที่สุดในการพายเรือ ปัจจุบันฝีพายทุกคนต้องมีไม้พายเป็นของตนเอง สามารถตกแต่งได้เหมาะสม จับได้เหมาะมือ ดูแลรักษาได้ง่าย ในอดีตไม้พายเป็นของส่วนกลาง คือเป็นของวัด ทำให้เกิดปัญหาเรื่องไม้พาย สั้น – ยาว ไม่เหมาะสมกับคนพาย ขาดการดูแลรักษาที่ดี สร้างปัญหาให้กับผู้จัดการเรือ ต้องแก้ไขมาโดยตลอด
ไม้พายต้องทำใหม่แทบทุกปี เพราะไม้พายอันเก่าอาจจะสูญหาย เสียหาย หักหรือไม่ทันสมัย สั้นหรือยาวเกินไป ฯลฯ
- ไม้ที่นิยมทำไม้พาย ทำมาจาก
- ๑. ไม้เนื้อแข็ง เพื่อความคงทนและพายมีน้ำหนักดี สะดวกในการพาย
- ๒. ไม้ตะเคียน ไม้เสียด ไม้ขี้เหล็ก ไม้บุนนาค
- ไม้พายของหลังสวน แบ่งเป็น 3 ประเภท คือ
- ๑. ไม้พายนายหัว
- ๒. ไม้พายลูกเรือ
- ๓. ไม้พายนายท้าย
ไม้พายนายหัว ในอดีตลักษณะไม้พายนายหัวมีความกว้างของใบพายประมาณ ๓ นิ้ว ใบพายยาวประมาณ ๒๐ นิ้ว ด้ามพายยาวมาก ความยาวไม้พายโดยรวมจะสูงกว่าตัวนายหัวเรือ นิยมตกแต่งใบพายด้วยสีสันสวยงาม ด้ามพายมีการแกะสลัก โดยเฉพาะส่วนบนสุดของด้ามพายจะงดงามมาก นิยมทำจากไม้ที่มีน้ำหนักไม่มากนัก ลอยน้ำได้ นายหัวเรือสมัยก่อนให้จังหวะฝีพายโดยการใช้นกหวีด ไม้พายจึงสามารถตกแต่งได้ตามความพอใจ
ปัจจุบัน ไม้พายนายหัวเรือ มีใบพายกว้างใหญ่ใกล้เคียงกับไม้พายลูกเรือ แต่ด้ามพายจะยาวกว่าเล็กน้อย ด้ามพายกลมตลอด นิยมทำจากไม้เนื้อแข็ง นายหัวเรือใช้ด้ามพายกระแทกกับกระดานหัวเรือ เพื่อให้มีเสียงดังเพื่อให้จังหวะการพายแก่ฝีพาย
ไม้พายลูกเรือ อาจจะมีขนาดใบกว้างไม่เท่ากัน ทั้งนี้เพราะใบพายของคนนำพาย อาจจะใบเล็กกว่า ของลูกเรืออื่นๆ เพื่อต้องการความคล่องตัว ใบพายของฝีพายชุดส่งท้าย อาจจะมีใบพายกว้างกว่าของลูกเรือ เพื่อใช้ประโยชน์ในการถือท้ายแทนนายหัวเรือ หรือต้องการพายส่งให้เรือแล่นเร็วมากที่สุด
- ใบพายลูกเรือของหลังสวน มีทั้งหมด ๔ รูปแบบ คือ
- ๑. ใบพายโบราณ ใบพายเป็นรูปแบบใบขนุน ปลายใบพายแหลม ใบพายกว้างประมาณ ๕ นิ้ว ยาวประมาณ ๑ ศอก ความยาวของด้ามบวกกับใบพาย สูงประมาณ คางของผู้พาย นิยมทาสีที่ใบพายให้สวยงาม ลักษณะพายโบราณนี้ ใช้มาตั้งแต่เรือมะเขือยำสมัยโบราณ ลดความนิยมลงเมื่อมีไม้พายจากวัฒนธรรมท้องถิ่นอื่นเข้ามา และชาวหลังสวนเห็นว่าดี จึงรับเอารูปแบบไม้พายจากต่างถิ่นเข้ามาพัฒนาต่อไป
- ๒. ใบพายบางหมาก เข้าสู่หลังสวนประมาณ ปี พ.ศ. ๒๕๐๘ ชาวบางหมาก อำเภอเมือง จังหวัด ชุมพร มาพายเรือที่วัดขันเงิน และเรือนางลำภู วัดบางลำพู ลักษณะใบพาย ใบกว้าง ๔ ๑/๒ นิ้ว ปลายใบโค้ง ใบพายยาวประมาณ ๒๐ นิ้ว ด้ามพายกลมตลอด ความยาวพายเทียบความสูงของ ผู้พายเสมอปลายคาง ไม่ทาสีที่ใบพาย หลังสวนรับวัฒนธรรมนี้และมาเพิ่มเติมใบพายให้กว้าง ขึ้นกว่าเดิม ตกแต่ง ทาสีใบพายให้สวยงาม และใช้ติดต่อกันนานหลายปี
- ๓. ใบพายตัดปลายตรง เป็นใบพายของฝีพายจากจังหวัดสุราษฎร์ธานี เข้ามาหลังสวนเมื่อ ประมาณ ปี พ.ศ. ๒๕๓๐ ฝีพายชุดนี้พายเรือนางตะเคียน สังกัดวัดดอนชัย ได้ครองโล่พระราชทาน ใบพายชนิดนี้จึงได้รับความนิยมในเวลาต่อมา ลักษณะใบพาย ใบกว้างประมาณ ๗ นิ้ว ความยาวใบพายประมาณ ๒๐ นิ้ว ปลายใบพายตัดตรง หุ้มปลายพายด้วยอลูมิเนียม ป้องกันใบพายแตก ด้ามพายกลมยาว แต่สั้นกว่าพายบางหมาก ต่อมาได้ปรับปรุงให้มีด้ามยาวตามฝีพายหลังสวนนิยมใช้
- ๔. ใบพายแบบกันตัง ใบพายชนิดนี้เป็นที่นิยมในปัจจุบัน เข้าสู่หลังสวน โดยฝีพายทีมชาติไทย จากอำเภอกันตัง จังหวัดตรัง เมื่อฝีพายชุดนี้เข้ามาพายเรือชัยเทพ วัดประสาทนิกรได้ครองโล่ พระราชทาน ๓ ปีติดต่อกัน ตั้งแต่ปี พ.ศ. ๒๕๔๐ – ๒๕๔๒ ใบพายแบบนี้จึงได้รับความ นิยมทั่วไปที่หลังสวน และเป็นที่ยอมรับของฝีพายในประเทศไทยในปัจจุบัน ลักษณะใบพาย ใบกว้าง ๗ - ๘ นิ้ว ปลายใบพายคล้ายแบบใบขนุน ความยาวใบพาย ๒๐ นิ้วด้ามพายยาวถึง คางผู้พาย ด้ามกลมจากคอพาย ปลายพายทำรูปเหลี่ยม ยอดสุดปลายพายทำหมวกจับโค้งให้ เหมาะสมกับมือ ใบพายชนิดนี้ไม่นิยมทาสีใบพาย
ไม้พายนายท้าย ตั้งแต่อดีตถึงปัจจุบันไม้พายของนายท้ายเรือหลังสวน รูปแบบไม่เปลี่ยนแปลงมากนัก จุดเด่นของใบพายนายท้ายก็คือ ใบพายกว้าง ประมาณ ๙ นิ้ว ยาว ๒๗ – ๓๐ นิ้ว ด้ามพายกลมยาว รวมใบพายความยาวไม่น้อยกว่า ๑.๘๐ เมตร หรือสูงกว่านายท้ายเรือ ใบพายท้ายจะใหญ่ที่สุดในลำเรือ