ธนเทพ ยิ่งสมบัติ : เรียบเรียง

ขวัญในวิถีชีวิตคนไทย

ความเชื่อและพิธีทำขวัญเป็นกระบวนการที่แสดงความผูกพันและความสัมพันธ์ในระดับบุคคลกับชุมชน พิธีทำขวัญปรากฏในทุกภาคของประเทศ อย่างไรก็ตามการให้ความสำคัญต่อขวัญและพิธีทำขวัญมีความแตกต่างกัน มีการปรับตัวและเปลี่ยนแปลงให้เข้ากับสังคมสมัยใหม่ ขวัญเป็นความเชื่อของคนไทยมาช้านาน กล่าวว่า “ขวัญ” หมายถึงสิ่งที่ไม่มีตัวตน และเป็นสิ่งที่ครองใจของคนทั่วไป จะแบ่งได้เป็นการทำขวัญคน ทำขวัญสัตว์ ทำขวัญเรือ ขวัญจะสิงสถิตอยู่ในตัวตน และเป็นสิ่งที่ทำให้เจ้าของขวัญทุกข์หรือสุขได้ ภายใต้ของคำว่า “จิต” ของคนเราทั่วไป

ความเชื่อและพิธีสู่ขวัญของชาวไทยภาคใต้

ชาวไทยภาคใต้มีความเชื่อเรื่องขวัญ เช่นเดียวกับคนไทยภาคอื่น มีการเอ่ยถึงการทำขวัญข้าว การทำขวัญนาค การทำขวัญบ่าวสาว และการทำขวัญของคนไทยภาคใต้ที่มีการปฏิบัติและสืบทอดต่อเนื่อง คือ “การทำขวัญเรือ” การทำขวัญเรือมีการจำแนกเป็น พิธีทำขวัญเรือประมง และพิธีทำขวัญเรือยาว เพื่อใช้พายแข่งขัน

การทำขวัญเรือยาวขึ้นโขนชิงธงแบบฉบับคนหลังสวน

ย้อนไปในอดีตนั้นคนหลังสวนจะทำการขุดเรือกันเอง โดยเข้าไปในป่าลึกเพื่อทำการเลือกต้นไม้ที่มีขนาดใหญ่ เหมาะที่จะนำมาขุดเรือได้ เมื่อได้ไม้ที่มีความเหมาะสมก็จะทำการโค่นล้มต้นไม้ แล้วทำการชักลากออกมาจากป่า เพื่อทำการขุดเรือ ไม้ที่เป็นที่นิยมในการนำมาขุดทำเรือคือ ไม้ตะเคียน การสร้างเรือยาวแต่ละลำต้องมีพิธีกรรมเข้ามาเกี่ยวข้อง เริ่มต้นด้วยการบวงสรวงเจ้าป่าเจ้าเขา เพื่อขอไม้อันเป็นมงคลมาทำเรือ ลักษณะไม้ที่ดีคือ มีลำต้นตรงไม่มีรอยตำหนิ เมื่อพบเจอไม้ที่ต้องการแล้วจึงตั้งศาลบวงสรวงเจ้าป่าและนางไม้ หรือวิญญาณอื่นใดที่สิงสถิตอยู่ในต้นไม้นั้นให้ไปสถิตที่ศาลเสียก่อน เพื่อเป็นการขออนุญาต แล้วจึงทำการโค่นไม้ต้นนั้น ทั้งไว้ประมาณ ๑ ปี ให้ไม้นั้นแห้งคงสภาพ เพื่อเวลานำมาขุดเรือจะได้ไม้เสียรูปทรง เมื่อไม้แห้งดีแล้ว ผู้สร้างเรือและช่างเรือจะกลับมาขุดโกลนไม้ในลักษณะหยาบๆ เพื่อลดน้ำหนักของเนื้อไม้ แล้วจึงนำออกมาจากป่า เพื่อทำการขุดเรือ เมื่อเรือแล้วเสร็จสมบูรณ์ ก็จะรอฤกษ์งามยามดีจึงทำพิธีเชิญแม่ย่านางเรือเข้าประทับต่อไป โดยบรรดาฝีพายเรือต่างมีความเชื่อว่าหากมีแม่ย่านางเรือดีจะเป็นสิริมงคลและนำชัยชนะมาให้ แพรพรรณต่างๆจะถูกนำมาประดับไว้ที่ “โขนเรือ”

หลังจากที่ได้ทำพิธีอัญเชิญแม่ย่านางเป็นที่เรียบร้อยไปแล้วก่อนที่จำนำเรือลงน้ำครั้งแรก ก็จะทำการดูฤกษ์ยามที่เหมาะสมอีกครั้งหนึ่งที่จะทำการเชิญเรือลงสู่น้ำ เพื่อตรวจดูความเรียบร้อยและนำเรือไปเก็บไว้ที่วัดเพื่อรอให้ถึงวันแข่งขันจริง และเมื่อจะถึงวันก่อนการแข่งเรือในงานประเพณีประจำปี ก็จะมีพิธีทำขวัญเรือ